İslam, insanın Yaratıcı ile olan bağlarını düzenlemekle birlikte ferdi ve toplumsal ömürle ilgili de birfazlaca düzenleme getirir. Evlilik ve aileyi ilgilendiren sorunların birçok da Kur’an ayetleri ile karara bağlamış ve bu kararları Hz. Peygamber’in uygulamaları ile pekiştirilmiştir.
İslam, gelmiş olduğu çağın ve toplumun nikah, aile ile ilgili geleneklerini düzenlerken evlilik ve aile mefhumlarının merkezinde olan bayanlar ve onların hakları üzerinde de ehemmiyetle durur. Ailenin oluşması ve sağlıklı bir biçimde fonksiyonlarını yerine getirebilmesi için de koşulları belirlenmiştir. Sağlıklı bir başlangıç için de ailenin birinci adımını oluşturan ‘nikah’ın, kaideleri tüm detaylarıyla açıklanır.
NİKAHIN KAİDELERİ NEDİR?
Nikah, İslam fıkhına bakılırsa, şer’an aranan koşullar çerçevesinde ortalarında evlenme pürüzü bulunmayan bir erkekle bir bayanın hayatlarını süreksiz olmaksızın birleştirmelerini sağlayan akit olarak tanımlanır. Nikah beraberinde hukuksal bir kontrattır. Ve bu mukavelenin geçerli olması, yani nikahın geçerli olması için gerekli olan koşullar şunlardır:
* Evlenecek bireylerin yahut vekaletlerini verdikleri şahısların hazır bulunması.
* Tarafların irade beyanı. Evlilik akdini kabul ettiklerine dair eşlerin “Kabul ettim” halinde tabir etmeleri.
* Nikahın duyurulması; saklı bırakılmaması.
* Kızın velisinin müsaadesinin olması. (Bu karar Hanefi mezhebi hariç başka mezheplere nazarandır.)
* Şahitlerin hazır olması. Bu şahitler, ergenlik çağına ermiş, aklı başında iki erkek yahut bir erkekle iki bayan olmalıdır. Yani şahitlikte kesinlikle bir erkeğin bulunması icap eder.
BAŞLIK PARASI DEĞİLDİR!
Nikahın kurallarından değilse de, neticelerindan biri olan mehir ise, İslam’ın bayanlara verdiği pahası gösteren detaylardan biri. Mehir; erkeğin evlenirken eşine verdiği yahut vermeyi taahhüt ettiği para yahut öbür bir mala denir. Kur’an-ı Kerim’de, evlenen erkeğin bayana mehir vermek zorunda olduğu ve bunu zorla geri almasının caiz olmadığı konusunda Bakara, Nisa ve Maide müddetlerinde ayetler yer alır. Fakihlerin çoğunluğu mehri nikah akdinin geçerliliğinin bir kaidesi olarak görmemekle bir arada bayana ilişkin bir hak olduğu için verilmesi gerektiğinde görüş birliği ortasındadır.
Mehir, hanımı hem evliliğe ısındırmak birebir vakitte ona belirli bir mali güç kazandırmak fikriyle öngörülmüştür. Ayrıyeten mehri, kültürel kodlarımızda yer alan “başlık parası” üzere şeylerle karıştırmamak gerekir, zira mehir bayanın ailesine değil, şahsen hanımın kendisine teslim edilir. bayanın şahsî malıdır, dilediği üzere kullanır. Lakin bayan dilek ederse, mehirinin tamamını yahut bir kısmını, gönül isteği ile kocasına hibe edebilir.
MEHİR KAÇ ÇEŞİTTİR?
Mehir nikah anında belirlenip belirlenmemesine nazaran ikiye ayrılır. Mehrin ölçüsü nikah anında belirlenmişse buna mehr-i müsemma denir. Nikah esnasında mehrin ölçüsünün belirlenmemesi yahut belirlenen mehrin bir sebeple geçersiz sayılması halinde, evlenen bayan mehr-i misil hak eder. Bu durumda mehrin ölçüsü akrabaları içinde her bakımdan kendi pozisyonuna denk olan bayanların aldığı mehrin ölçüsüdür.
ÖDEME VAKTİNE NAZARAN İKİYE AYRILIR
Mehir, ödenme vaktine bakılırsa ise, mehr-i muaccel ve mehr-i müeccel olmak üzere ikiye ayrılır: Mehr-i muaccel, peşin olarak ödenen mehirdir. Bayan mehr-i muacceli almadan kocanın meskenine gitmeme hakkına sahiptir. Mehr-i müeccel ise ödenmesi daha sonraya bırakılan mehirdir. Bu mehrin ödenmesi için rastgele bir vakit belirlenmişse, bu tarih geldiğinde belirlenen mehrin bayana ödenmesi gerekir. Şayet bir vakit belirlen-memişse, nikahın sona ermesiyle mehir muacceliyet kazanır ve ödenmesi gerekir. Öbür bir deyişle, boşanma halinde kocanın bu mehri ödemesi gerekir; vefat halinde de, bırakmış olduğu mirastan ödenir.
ÜST SONU YOKTUR
Kadın mehir olarak maddi yahut mali bedeli olan her şeyi isteyebilir. Bir alt yahut üst hudut koyulmamıştır. Lakin fakihler, birtakım uygun ölçüler belirlemiş. Buna göre mehrin en az ölçüsü Hanefilere bakılırsa 10 dirhem (o devirlerde yaklaşık iki koyun bedeli), Malikilere göre ise 3 dirhem gümüştür. Mehrin üst ölçüsü için ise 4 mezhep de bir hudut koymamıştır. Hz. Ömer kendi halifeliği devrinde evlilikleri kolaylaştırmak için mehre üst hudut getirmek istemiş, lakin bir hanımın “.Onlara kantarla vermiş olsanız da hiç bir şeyi geri almayın…” ayetini kanıt getirmesi karşısında bu niyetinden vazgeçmiştir.
NİKAHI KOLAYLAŞTIRIN
Ancak gençlerin evlilikten kaçmamaları için mehrin kolaylaştırılması ve ölçüsünün yüksek tutulmaması konusunda Hz. Peygamber, Hz. Aişe’den rivayet edilen bir hadisinde şöyleki buyurur: “Nikahın en bereketlisi, külfet olarak en kolay olanıdır.” Öbür bir hadisinde de, “Nikahın en güzeli kolay olanıdır” buyurmuştur. Ayrıyeten Hz. Peygamber, parası olmayan, mehir olarak demir bir yüzük dahi bulamayan ancak evlenmek isteyen yoksul bir sahabeyi “bildiğin ezberindeki mühletlere karşılık seni ona nikahladım” diyerek evlendirmiştir.
Özetle mehir, bayanlara tanınan mali haklardan birisidir. Bir karşılık olarak değil, ihsan ve Allah’tan gelen bir armağan olarak yasal kılınmıştır.
Zeynep Betül Erhun
İslam, gelmiş olduğu çağın ve toplumun nikah, aile ile ilgili geleneklerini düzenlerken evlilik ve aile mefhumlarının merkezinde olan bayanlar ve onların hakları üzerinde de ehemmiyetle durur. Ailenin oluşması ve sağlıklı bir biçimde fonksiyonlarını yerine getirebilmesi için de koşulları belirlenmiştir. Sağlıklı bir başlangıç için de ailenin birinci adımını oluşturan ‘nikah’ın, kaideleri tüm detaylarıyla açıklanır.
NİKAHIN KAİDELERİ NEDİR?
Nikah, İslam fıkhına bakılırsa, şer’an aranan koşullar çerçevesinde ortalarında evlenme pürüzü bulunmayan bir erkekle bir bayanın hayatlarını süreksiz olmaksızın birleştirmelerini sağlayan akit olarak tanımlanır. Nikah beraberinde hukuksal bir kontrattır. Ve bu mukavelenin geçerli olması, yani nikahın geçerli olması için gerekli olan koşullar şunlardır:
* Evlenecek bireylerin yahut vekaletlerini verdikleri şahısların hazır bulunması.
* Tarafların irade beyanı. Evlilik akdini kabul ettiklerine dair eşlerin “Kabul ettim” halinde tabir etmeleri.
* Nikahın duyurulması; saklı bırakılmaması.
* Kızın velisinin müsaadesinin olması. (Bu karar Hanefi mezhebi hariç başka mezheplere nazarandır.)
* Şahitlerin hazır olması. Bu şahitler, ergenlik çağına ermiş, aklı başında iki erkek yahut bir erkekle iki bayan olmalıdır. Yani şahitlikte kesinlikle bir erkeğin bulunması icap eder.
BAŞLIK PARASI DEĞİLDİR!
Nikahın kurallarından değilse de, neticelerindan biri olan mehir ise, İslam’ın bayanlara verdiği pahası gösteren detaylardan biri. Mehir; erkeğin evlenirken eşine verdiği yahut vermeyi taahhüt ettiği para yahut öbür bir mala denir. Kur’an-ı Kerim’de, evlenen erkeğin bayana mehir vermek zorunda olduğu ve bunu zorla geri almasının caiz olmadığı konusunda Bakara, Nisa ve Maide müddetlerinde ayetler yer alır. Fakihlerin çoğunluğu mehri nikah akdinin geçerliliğinin bir kaidesi olarak görmemekle bir arada bayana ilişkin bir hak olduğu için verilmesi gerektiğinde görüş birliği ortasındadır.
Mehir, hanımı hem evliliğe ısındırmak birebir vakitte ona belirli bir mali güç kazandırmak fikriyle öngörülmüştür. Ayrıyeten mehri, kültürel kodlarımızda yer alan “başlık parası” üzere şeylerle karıştırmamak gerekir, zira mehir bayanın ailesine değil, şahsen hanımın kendisine teslim edilir. bayanın şahsî malıdır, dilediği üzere kullanır. Lakin bayan dilek ederse, mehirinin tamamını yahut bir kısmını, gönül isteği ile kocasına hibe edebilir.
MEHİR KAÇ ÇEŞİTTİR?
Mehir nikah anında belirlenip belirlenmemesine nazaran ikiye ayrılır. Mehrin ölçüsü nikah anında belirlenmişse buna mehr-i müsemma denir. Nikah esnasında mehrin ölçüsünün belirlenmemesi yahut belirlenen mehrin bir sebeple geçersiz sayılması halinde, evlenen bayan mehr-i misil hak eder. Bu durumda mehrin ölçüsü akrabaları içinde her bakımdan kendi pozisyonuna denk olan bayanların aldığı mehrin ölçüsüdür.
ÖDEME VAKTİNE NAZARAN İKİYE AYRILIR
Mehir, ödenme vaktine bakılırsa ise, mehr-i muaccel ve mehr-i müeccel olmak üzere ikiye ayrılır: Mehr-i muaccel, peşin olarak ödenen mehirdir. Bayan mehr-i muacceli almadan kocanın meskenine gitmeme hakkına sahiptir. Mehr-i müeccel ise ödenmesi daha sonraya bırakılan mehirdir. Bu mehrin ödenmesi için rastgele bir vakit belirlenmişse, bu tarih geldiğinde belirlenen mehrin bayana ödenmesi gerekir. Şayet bir vakit belirlen-memişse, nikahın sona ermesiyle mehir muacceliyet kazanır ve ödenmesi gerekir. Öbür bir deyişle, boşanma halinde kocanın bu mehri ödemesi gerekir; vefat halinde de, bırakmış olduğu mirastan ödenir.
ÜST SONU YOKTUR
Kadın mehir olarak maddi yahut mali bedeli olan her şeyi isteyebilir. Bir alt yahut üst hudut koyulmamıştır. Lakin fakihler, birtakım uygun ölçüler belirlemiş. Buna göre mehrin en az ölçüsü Hanefilere bakılırsa 10 dirhem (o devirlerde yaklaşık iki koyun bedeli), Malikilere göre ise 3 dirhem gümüştür. Mehrin üst ölçüsü için ise 4 mezhep de bir hudut koymamıştır. Hz. Ömer kendi halifeliği devrinde evlilikleri kolaylaştırmak için mehre üst hudut getirmek istemiş, lakin bir hanımın “.Onlara kantarla vermiş olsanız da hiç bir şeyi geri almayın…” ayetini kanıt getirmesi karşısında bu niyetinden vazgeçmiştir.
NİKAHI KOLAYLAŞTIRIN
Ancak gençlerin evlilikten kaçmamaları için mehrin kolaylaştırılması ve ölçüsünün yüksek tutulmaması konusunda Hz. Peygamber, Hz. Aişe’den rivayet edilen bir hadisinde şöyleki buyurur: “Nikahın en bereketlisi, külfet olarak en kolay olanıdır.” Öbür bir hadisinde de, “Nikahın en güzeli kolay olanıdır” buyurmuştur. Ayrıyeten Hz. Peygamber, parası olmayan, mehir olarak demir bir yüzük dahi bulamayan ancak evlenmek isteyen yoksul bir sahabeyi “bildiğin ezberindeki mühletlere karşılık seni ona nikahladım” diyerek evlendirmiştir.
Özetle mehir, bayanlara tanınan mali haklardan birisidir. Bir karşılık olarak değil, ihsan ve Allah’tan gelen bir armağan olarak yasal kılınmıştır.
Zeynep Betül Erhun