Anayasa Mahkemesinin 25 Ocak 2023 tarihindeki Resmi Gazetede yayımlanan sonucuna bakılırsa bir memurun 2008 yılında düzenlenen sicil raporunun kanaat kısmına 1. sicil amiri “Yalan ve iftira atma, dedikodu ve kin v.b huyları var, müstakil idarecilik yapamaz.”, 3. sicil amiri, “Müstakil idarecilik yapması uygun değildir. Temsil yeteneği yoktur. Palavra söyler, iftira atar.” formunda yazılan kanaatlerin, maddi ve manevi varlığını geliştirme hakkının ihlal ettiğine karar verdi.
TÜRKİYE CUMHURİYETİ
ANAYASA MAHKEMESİ
İKİNCİ BÖLÜM
KARAR
R.E. BAŞVURUSU
(Başvuru Numarası: 2018/36513)
Karar Tarihi: 23/11/2022
R.G. Tarih ve Sayı: 25/1/2023 – 32084
İKİNCİ BÖLÜM
KARAR
RESEN KAPALILIK KARARI VERİLDİ
Başkan
:
Kadir ÖZKAYA
Üyeler
:
Engin YILDIRIM
M. Emin KUZ
Basri BAĞCI
Kenan YAŞAR
Raportör
:
Ferhat YILDIZ
Başvurucu
:
R.E.
I. BAŞVURUNUN KONUSU
1. Müracaat; kamu nazaranvlisi olan müracaatçı hakkında düzenlenen sicil raporunun kanaat kısmına yazılan gurur ve prestijini zedeleyen sözler niçiniyle kişinin maddi ve manevi varlığını muhafaza ve geliştirme hakkının, buna ait açılan tam yargı davasının uzun sürmesi niçiniyle makul müddette yargılanma hakkının ihlal edildiği savlarına ilişkindir.
II. BAŞVURU SÜRECİ
2. Müracaat 6/12/2018 tarihinde yapılmıştır.
3. Kurul, müracaatın kabul edilebilirlik incelemesinin Kısım tarafınca yapılmasına karar vermiştir.
4. Müracaat evraklarının bir örneği bilgi için Adalet Bakanlığına gönderilmiştir. Bakanlık, görüşünü bildirmiştir. Müracaatçı, Bakanlığın görüşüne karşı beyanda bulunmuştur.
III. OLAY VE OLGULAR
5. Müracaat formu ve eklerinde söz edildiği formuyla ve Ulusal Yargı Ağı Bilişim Sistemi (UYAP) aracılığıyla erişilen bilgi ve evraklar çerçevesinde olaylar özetle şöylekidir:
6. Müracaatçı, Amasya Defterdarlığı Muhasebe Müdürlüğünde saymanlık müdür yardımcısı olarak bakılırsav yapmaktadır. Müracaatçının Kırşehir Sıhhat Kurumları 2 No.lu Döner Sermayede saymanlık müdür yardımcısı olarak nazaranv yaptığı periyotta hakkında düzenlenen sicil notunun Yozgat Yönetim Mahkemesince (Mahkeme) 2010 yılında iptaline karar verilmiştir. Kararda; müracaatçı hakkında düzenlenen 2008 yılı sicil raporunda 1. sicil amirinin “Yalan ve iftira atma, dedikodu ve kin v.b huyları var, müstakil idarecilik yapamaz.“, 3. sicil amirinin “Müstakil idarecilik yapması uygun değildir. Temsil yeteneği yoktur. Palavra söyler, iftira atar.” biçiminde tabirlere yer verdiği, sicil amirleri ile işçi içinde geçen ve disiplin cezasına mevzu olan olayların lakin sicilin ilgili hanelerini etkileyebileceği belirtilmiştir.
7. Müracaatçı, anılan sicil raporunun kanaat kısmında yer alan sözlerin kişilik haklarına ziyan verdiğini belirterek tam yargı davası açmıştır. Mahkeme davayı kısmen kabul etmiş ve müracaatçıya 1.000 TL manevi tazminat ödenmesine oyfazlacaluğuyla karar vermiştir. Kararda; resmi bir evrak olan sicil raporlarına sicil amirleri tarafınca yer verilecek görüş ve değerlendirmenin keyfilik içermemesi gerektiği, müracaatçı hakkında konusu cürüm oluşturan lakin hiç bir disiplin süreci dahi yapılmayan bir hususta (iftira atma) sicil raporunda rastgele bir somut bilgi ve evraka dayanmayan sözlere yer verildiği vurgulanmıştır. Sonuç olarak anılan bu tabirlere yer verilmek suretiyle müracaatçının hukuken korunması gereken erdem ve haysiyetinin ihlal edilerek hizmet kusuru işlendiği belirtilmiştir.
8. Anılan karar davalı yönetim tarafınca temyiz edilmiştir. Danıştay Beşinci Dairesince sonucun oyoldukcaluğuyla bozulmasına hükmedilmiştir. Kararda, sicil amirinin müşahedelerine bakılırsa yaptığı kıymetlendirme kararı oluşan kanaati sicil raporuna yazmasının manevi tazminata hükmedilmesini gerektirmediği belirtilerek dava konusu süreçte hukuka terslik bulunmadığı tabir edilmiştir.
9. Bozma daha sonrasında belgeyi bir daha ele alan Mahkeme, bozma ilamındaki münasebetleri bir dahaleyerek davanın reddine karar vermiştir. Temyiz incelemesini gerçekleştiren Danıştay İkinci Dairesi (Daire) sonucun onanmasına oyfazlacaluğuyla karar vermiştir. Karşıoy öne sürülen nedeninde; resmi bir evrak olan sicil raporlarına sicil amirleri tarafınca yer verilecek görüş ve değerlendirmenin keyfilik içermemesi gerektiği, sicil raporunda konusu cürüm teşkil eden lakin hiç bir disiplin süreci dahi yapılmayan bir mevzuda rastgele bir somut bilgi ve evraka dayanmayan tabirlere yer verilmek suretiyle müracaatçının erdem ve haysiyetinin ihlal edilerek hizmet kusuru işlendiği belirtilmiştir.
10. Son olarak Daire, müracaatçının karar düzeltme talebinin reddine 4/10/2018 tarihinde oybirliğiyle kesin olarak karar vermiştir. Kesin karar müracaatçıya 7/11/2018 tarihinde bildirim edilmiştir.
IV. İLGİLİ HUKUK
11. 11/1/2011 tarihindeki ve 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu’nun 49. hususu şu biçimdedir:
“Kusurlu ve hukuka muhalif bir fiille diğerine ziyan veren, bu ziyanı gidermekle yükümlüdür.
Zarar verici fiili yasaklayan bir hukuk kuralı bulunmasa bile, ahlaka ters bir fiille diğerine taammüden ziyan veren de, bu ziyanı gidermekle yükümlüdür.”
12. 12/1/2011 tarihindeki ve 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun “Usul iktisadı ilkesi” kenar başlıklı 30. unsuru şu biçimdedir:
“(1)Hakim, yargılamanın makul müddet ortasında ve nizamlı bir formda yürütülmesini ve gereksiz masraf yapılmamasını sağlamakla yükümlüdür.”
13. 14/7/1965 tarihindeki ve 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nun müracaata husus sicil raporunun düzenlendiği tarihte yürürlükte bulunan ”Sicil dosyası” kenarbaşlıklı 110. unsuru şöylekidir:
“Her Devlet memurunun bir sicil belgesi bulunur. Sicil amirleri tarafınca düzenlenecek sicil raporları ile var ise müfettişler tarafınca verilen denetleme raporları ve memurların mal beyannameleri sicil evraklarına temalır”
14. 657 sayılı Kanun’un müracaata bahis sicil raporunun düzenlendiği tarihte yürürlükte bulunan ”Özlük ve sicil belgesinin önemi” kenarbaşlıklı 111. hususu şu biçimdedir:
“Devlet memurlarının ehliyetlerinin tesbitinde, kademe ilerlemelerinde, derece yükselmelerinde, emekliye çıkarma yahut hizmetle münasebetlerinin kesilmesinde özlük ve sicil belgeleri en önemli destektir.”
15. 657 sayılı Kanun’un müracaata mevzu sicil raporunun düzenlendiği tarihte yürürlükte bulunan ”Sicil raporlarında belirtilecek hususlar” kenarbaşlıklı 113. unsuru şu biçimdedir:
“Sicil amirleri, muhakkak vakit içinderda düzenliyecekleri sicil raporlarında, memurların liyakat derecesini not temeline bakılırsa değerlendirerek tesbit ederler.”
16. 657 sayılı Kanun’un müracaata mevzu sicil raporunun düzenlendiği tarihte yürürlükte bulunan ”Sicil raporlarının doldurulması” kenarbaşlıklı 115. unsuru şöylekidir:
“Sicil amirleri maiyetlerindeki memurların sicil raporları ile birlikte, bunların genel durum ve davranışları bakımından da olumlu ve olumsuz nitelikleri, kusur ve eksiklikleri hakkında mütalaalarını bildirirler.”
17. 657 sayılı Kanun’un müracaata husus sicil raporunun düzenlendiği tarihte yürürlükte bulunan ”Sicil yönetmeliği” kenarbaşlıklı 121. hususu şu biçimdedir:
“Devlet memurunun mesleksel ehliyetinin tesbiti emeli ile sicilinde bulunacak bilgiler, ayrılış sicilinin verileceği haller, sicil raporlarının hali, taşıyacağı sorular, düzenleme vakti, uygulanacak not yordamı ve bunların derecelendirilmesi, koruma ile nazaranvli makamlara dair temeller ile itiraz ve bunu inceleyecek merciler; Vali ve Kaymakamların hangi memurların birinci, ikinci ve üçüncü sicil amirleri olduğu, hangi memurlar hakkında da ek sicil raporu verecekleri ve öteki konular genel yönetmelikle düzenlenir.”
18. Müracaata bahis sicil raporunun düzenlendiği tarihte yürürlükte bulunan, 18/10/1986 tarihindeki ve 19255 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Devlet Memurları Sicil Yönetmeliği’nin (Sicil Yönetmeliği) ”Deyimler” kenarbaşlıklı 3. unsurunun ilgili kısmı şu biçimdedir:
“a) Sicil Raporu: Sicil amirlerinin, mesleksel ehliyetin belirlenmesini sağlayan soruları not yordamıyla, kişiselyetle ilgili bahisleri mütalaa formunda kıymetlendirerek memurların mesleksel ehliyetleriyle şahsî meziyet ve kusurlarını belirledikleri bu Yönetmeliğe ekli formu,
…”
19. Sicil Yönetmeliği’nin ”Sicil dosyası” kenarbaşlıklı 7. unsuru şu biçimdedir:
“Her Devlet memurunun bir sicil evrakı bulunur. Sicil evraklarına sicil amirlerince düzenlenen saklı sicil raporları ile var ise müfettişler tarafınca verilen denetleme raporları, mal beyannameleri, vali ve kaymakamlarca düzenlenen ek sicil raporları temalır.”
20. Sicil Yönetmeliği’nin ”Özlük ve sicil evrakının önemi” kenarbaşlıklı 10. unsuru şu biçimdedir:
“Devlet Memurlarının ehliyetlerinin tespitinde, kademe ilerlemelerinde, derece yükselmelerinde, emekliye çıkarma yahut hizmetle münasebetlerinin kesilmesinde özlük ve sicil evrakları esas destektir. Kurum değiştiren memurların özlük ve sicil evrakları yeni kurumlarına eksiksiz olarak gönderilir.”
21. Sicil Yönetmeliği’nin ”Memurların genel durum ve davranışlarının değerlendirilmesi’ kenarbaşlıklı 17. unsuru şu biçimdedir:
“Sicil amirleri sicil raporunu doldurdukları her memuru;
a) Dış görünüşü (Kılık, kıyafet),
b) Zeka derecesi ve kavrayış kabiliyeti,
c) Azim ve sebatkarlık, dürüstlük, sır saklamada güvenirlilik ve beşeri münasebetlerdeki başarısı,
d) Alkol, kumar, vb. alışkanlıkları memuriyetle bağdaşmayacak ölçüde sürdürme üzere halleri,
e) Sağlam olmama, ferdî menfaatlerini çok ölçüde düşünme, palavra söyleme, dedikodu yapma, kıskançlık, kin tutma üzere makûs huy ve davranışları,
(Değişik: 25/9/1989 – 89/14578 K.) Bakımından genel bir değerlendirmeye tabi meblağlar. Sicil devrinde edinilen bilgi ve müşahadelerden yararlanılarak yapılacak kıymetlendirme neticelerina bakılırsa memurların olumlu ve olumsuz tarafları, kusur ve noksanları hakkındaki fikirler sicil raporunun kişiselyet kıymetlendirilmesine ilişkin kısmına başka, farklı açık ve gereğine bakılırsa kısa yahut teferruatlı olarak yazılır. Sicil amirlerinin memurların genel durum ve davranışları hakkındaki kanıları, not takdirlerinde dikkate alınır.”
22. Sicil Yönetmeliği’nin ”Sicil amirinin sorumlulukları” kenarbaşlıklı 19. unsuru şöylekidir:
“Sicil amirleri sicil raporlarını itinalı, hakikat ve tarafsız bir biçimde düzenlerken; Devlete sadakat ve bağlılığı, memuriyet sıfatının gerektirdiği gurur ve prestij ile hizmetlerin hızlı ve ekonomik bir biçimde yürütülmesini; emniyetli ve yetenekli memurların yükselmelerini, başkalarının ise kamu hizmetlerinden uzaklaştırılmaları gerektiğini temel alır. Sicil amirlerinin maiyetlerinde çalışan memurları değerlendirmedeki muvaffakiyetleri üst sicil amirleri tarafınca kendisinin değerlendirilmesinde de dikkate alınır. Garez yahut özel emelle sicil raporlarını gerçeğe muhalif doldurdukları anlaşılan sicil amirlerinin cezai sorumlulukları gizlidir.”
V. İNCELEME VE GEREKÇE
23. Anayasa Mahkemesinin 23/11/2022 tarihinde yapmış olduğu görüşmede müracaat incelenip gereği düşünüldü:
A. Makul Müddette Yargılanma Hakkının İhlal Edildiğine Ait İddia
1. Başvurucunun Argümanları ve Bakanlık Görüşü
24. Müracaatçı, yargılamanın epey uzun sürmesi niçiniyle makul müddette yargılanma hakkının ihlal edildiğini argüman etmiştir.
25. Bakanlık görüşünde; yapılacak incelemede müracaatçının tavrının, davanın karmaşıklığının, toplanması ve kıymetlendirilmesi gereken kanıtların çeşitliliğinin, kapsamının ve içeriğinin, olağanüstü hal ve pandemi şartları ile somut olayın kendine has şartlarının gözönünde bulundurulması gerektiği söz edilmiştir.
2. Değerlendirme
26. Anayasa’nın 36. unsurunun birinci fıkrası şöylekidir:
“Herkes, yasal vasıta ve yollardan yaralanmak suretiyle yargı mercileri önünde davacı yahut davalı olarak sav ve savunma ile adil yargılanma hakkına sahiptir.”
27. Müracaatçının yargılamanın uzun sürdüğüne ait şikayetinin Anayasa’nın 36. hususunda garanti altına alınan makul müddette yargılanma hakkı kapsamında incelenmesi gerekir.
a. Kabul Edilebilirlik Yönünden
28. Açıkça destekten mahrum olmadığı ve kabul edilemezliğine karar verilmesini gerektirecek öbür bir niye de bulunmadığı anlaşılan makul müddette yargılanma hakkının ihlal edildiğine ait tezin kabul edilebilir olduğuna karar verilmesi gerekir.
b. Esas Yönünden
29. Uygar hak ve yükümlülüklerle ilgili uyuşmazlıklara ait idari yargılamanın müddeti tespit edilirken müddetin başlangıç tarihi olarak davanın ikame edildiği tarih; mühletin bitmiş olduği tarih olarak -çoğu vakit icra kademesini da kapsayacak biçimde- yargılamanın bitmiş olduği, yargılaması devam eden davalar tarafından ise Anayasa Mahkemesinin makul müddette yargılanma hakkının ihlal edildiğine ait şikayetle ilgili sonucunı verdiği tarih temel alınır (Selahattin Akyıl, B. No: 2012/1198, 7/11/2013, §§ 45, 47).
30. Uygar hak ve yükümlülüklerle ilgili uyuşmazlıklara ait idari yargılama müddetinin makul olup olmadığı değerlendirilirken yargılamanın karmaşıklığı ve kaç dereceli olduğu, tarafların ve ilgili makamların yargılama sürecindeki tavrı ve müracaatçının yargılamanın hızla sonuçlandırılmasındaki menfaatinin niteliği üzere konular dikkate alınır (Selahattin Akyıl, § 41).
31. Somut müracaat açısından mühletin başladığı tarih, tam yargı davasının açıldığı 18/4/2011’dir. Mühletin bitiş tarihi ise sonucun katılaştığı 4/10/2018’dir.
32. Anılan unsurlar ve Anayasa Mahkemesinin emsal müracaatlarda verdiği kararlar dikkate alındığında müracaata husus hadisedeki 7 yıl 5 ay 16 günlük yargılama mühletinin makul olmadığı kararına varmak gerekir.
33. Açıklanan münasebetlerle müracaatçının Anayasa’nın 36. unsurunda garanti altına alınan makul müddette yargılanma hakkının ihlal edildiğine karar verilmesi gerekir.
B. Kişinin Maddi ve Manevi Varlığını Müdafaa Hakkının İhlal Edildiğine Ait İddia
1. Başvurucunun Tezleri ve Bakanlık Görüşü
34. Müracaatçı, sicil raporunun kanaat raporunda kendisinin erdem ve prestijini zedeleyen sözlere yer verilmesi niçiniyle kişinin maddi ve manevi varlığını müdafaa ve geliştirme hakkının ihlal edildiğini ileri sürmüştür.
35. Bakanlık görüşünde; müracaata husus sicil raporunun iptal edildiği, yönetim tarafınca dikkate alınmadığı, ayrıyeten 2011 yılından itibaren kamu vazifelileri hakkında sicil raporu düzenlenmesi uygulamasının ortadan kaldırıldığı, bu niçinle müracaatçının mağdur sıfatının olup olmadığının Anayasa Mahkemesince kıymetlendirilmesi gerektiği belirtilmiştir. İşin aslının incelenmesi durumunda ise Anayasa Mahkemesince Hazine ve Maliye Bakanlığı İşçi Genel Müdürlüğünden temin edilen görüş ve ilgili evrakların müracaatçının şikayetine ait olarak yapılacak incelemede dikkate alınması gerektiği vurgulanmıştır.
36. Müracaatçı; Bakanlık görüşüne karşı karşılık dilekçesinde, ferdî müracaat formundaki savlarının yanında müracaat konusu sicil raporlarının çabucak sonrasındaki mesleksel yaşantısını da olumsuz etkilediğini ileri sürmüştür.
2. Değerlendirme
37. Anayasa’nın argümanın değerlendirilmesinde destek alınacak “Kişinin dokunulmazlığı, maddi ve manevi varlığı” kenar başlıklı17. hususunun birinci ve üçüncü fıkraları şöylekidir:
“Herkes, yaşama, maddi ve manevi varlığını muhafaza ve geliştirme hakkına sahiptir.
…
Kimseye azap ve eziyet yapılamaz; kimse insan haysiyetiyle bağdaşmayan bir cezaya yahut muameleye tabi tutulamaz.”
38. Anayasa Mahkemesi, olayların müracaatçı tarafınca yapılan türel nitelendirmesi ile bağlı olmayıp olay ve olguların tüzel tavsifini kendisi takdir eder (Tahir Canan, B. No: 2012/969, 18/9/2013, § 16).
39. Anayasa’nın 17. unsurunun üçüncü fıkrasında kimseye işkence, eziyet yapılamayacağı ve kimsenin insan haysiyetiyle bağdaşmayan muamele ve cezaya tabi tutulamayacağı garanti altına alınmıştır. Belirtilen düzenlemede yer alan sözler içinde bir yoğunluk farkı bulunmakta olup kişinin maddi ve manevi varlığının bütünlüğüne en ağır biçimde ziyan veren muamelelerin işkence, bu düzeye varmayan lakin bir daha de bedende ziyan ya da ağır fizikî yahut ruhsal ızdırap veren insanlık dışı muamelelerin eziyet, küçük düşürücü ve alçaltıcı nitelikteki daha yavaşça muamelelerin ise insan haysiyetiyle bağdaşmayan muamele yahut ceza olarak belirlenmesi mümkündür (Tahir Canan, § 22).
40. Lakin bir hareketin Anayasa’nın 17. unsurunun üçüncü fıkrasının kapsamına girebilmesi için taban bir tartı eşiğine ulaşmış olması gerekir. Bu minimum eşiğin aşılıp aşılmadığının belirlenmesinde her somut olayın özellikleri dikkate alınarak bir kıymetlendirme yapılması temeldir. Bu bağlamda muamelenin mühleti, fizikî ve manevi tesirleri ile mağdurun cinsiyeti, yaşı ve sıhhat durumu üzere faktörler değer taşımaktadır (Tahir Canan, § 23). Somut hadisedeki datalar ışığında, belirtilen tartı eşiğinin altında kalan muamele ve hareketlerin ise başka haklar kapsamında kıymetlendirilmesi mümkündür.
41. Bu tespitlerden de anlaşılacağı üzere tabiatı gereği cezaların yahut olumsuz hareket ve hareketler ile olumsuz hayat tecrübelerinin kişinin fizikî ve ruhsal kıymetlerini etkilemesi ve şahısta gerilim, ıstırap ve sair olumsuz tezahürlere yol açması, bu tesirleri açısından bilhassa küçük düşürücü muamele kavramını çağrıştırması mümkündür. tıpkı vakitte bu aksiyonların Anayasa’nın 17. hususu manasında azap, eziyet yahut haysiyetle bağdaşmayan muamele yahut ceza olarak nitelendirilebilmesi için mağdurun subjektif niteliklerinin yanı sıra muamelenin uygulanış biçimi ve metodu ile bilhassa meydana getirdiği fizikî ve ruhsal tesirler açısından değerli bir tartıya ulaşmış olması gerekmektedir (Işıl Yaykır, B. No: 2013/2284, 15/4/2014, § 35).
42. Belirtilen tespitler ışığında somut olay incelendiğinde müracaatçının argüman ettiği hareketlerin kendisi üzerinde fizikî ve ruhsal tesirleri olması mümkün olmakla bir arada ileri sürdüğü muamelenin meydana getirdiği fizikî ve ruhsal tesirler açısından Anayasa’nın 17. unsurunun üçüncü fıkrası kapsamında kıymetlendirilmesi için gerekli olan taban eşiği aştığı söylenemez. Bu niçinle müracaatçının kişilik haklarının zedelendiği biçiminde özetlenebilecek şikayetlerinin gurur ve prestijin korunması hakkı bağlamında, Anayasa’nın 17. unsurunun birinci fıkrasında yer alan kişinin maddi ve manevi varlığını muhafaza hakkı kapsamında kıymetlendirilmesi uygun görülmüştür.
a. Kabul Edilebilirlik Yönünden
43. Açıkça destekten mahrum olmadığı ve kabul edilemezliğine karar verilmesini gerektirecek öteki bir niye de bulunmadığı anlaşılan kişinin gurur ve prestijinin korunması hakkının ihlal edildiğine ait savın kabul edilebilir olduğuna karar verilmesi gerekir.
b. Esas Yönünden
i. Genel İlkeler
44. Bireyin onur ve prestiji, şahsi kimliğinin ve manevi bütünlüğünün bir kesimini oluşturur ve Anayasa’nın 17. hususunun birinci fıkrasının muhafazasından faydalanır. Devlet, bireyin onur ve prestijine keyfi olarak müdahale etmemek ve üçüncü şahısların taarruzlarını önlemekle yükümlüdür (Nilgün Halloran, B. No: 2012/1184, 16/7/2014,§ 41; Adnan Oktar (3), B. No: 2013/1123, 2/10/2013, § 33; D.Ö., B. No: 2014/1291, 13/10/2016, § 48).
45. Kişinin maddi ve manevi varlığını müdafaa hakkı Anayasa’nın 5. hususuyla bir arada değerlendirildiğinde devlete müspet ve negatif ödevler yükler (Serpil Kerimoğlu ve diğerleri, B. No: 2012/752, 17/9/2013, §§ 50, 51). Kelam konusu müspet yükümlülükler, bireyler ortası münasebetler alanında olsa da belirtilen haklara saygıyı sağlamaya yönelik önlemlerin alınmasını zarurî kılar (Marcus Frank Cerny [GK], B. No: 2013/5126, 2/7/2015, §§ 36, 40).
46. Devletin kelam konusu müspet yükümlülüğü tesirli sistemler kurmak, bu kapsamda gerekli adaba ait teminatları sunan yargısal prosedürleri sağlamak, bu suretle yargısal ve idari makamların bireylerin yönetim ve özel bireylerle olan uyuşmazlıklarında tesirli ve adil bir karar vermelerini temin etmek sorumluluğunu da içermektedir (Semra Özel Üner, B. No: 2014/12009, 26/10/2016, § 36).
47. Kişinin maddi ve manevi varlığını muhafaza hakkına yönelik müdahaleler bakımından tesirli yargısal sistem kurma yükümlülüğü evvela müdahale teşkil eden hareket ve olayın gerçekleşme şartlarının tüm taraflarıyla açıklığa kavuşturulmasını kapsamaktadır. Ayrıyeten olayın şartları açıklığa kavuşturulduktan daha sonra kişinin maddi ve manevi varlığını müdafaa hakkı kapsamında onur ve prestijine yönelik fiillerle ilgili olarak sorumluluğu tespit edilen şahıslara yönelik olarak caydırıcılığı sağlayacak uygun yargısal reaksiyon verilmelidir (Ü.B.K, B. No: 2015/2536, 4/7/2019, § 70).
48. Devletin olumlu yükümlülüğünün bir kesimi olarak yol yükümlülüğü bulunmaktadır. Bu manada evvela devlet, uyuşmazlıkların tahliline ait tesirli yargısal sistem kurma yükümlülüğünü yerine getirmelidir. Kelam konusu müspet yükümlülük; olayın meydana gelme formu ile tesiri, tartısı ve sonuçları bakımından yapılacak değerlendirmelere ve olayın kim tarafınca nasıl gerçekleştirildiği konusunda aydınlatılmasını gerekli kılar. Fakat bu yükümlülük, her durumda ceza soruşturması/yargılaması yapılması mecburiliği içermez. Gerçekten yargısal sistem kurma yükümlülüğü -olayın şartlarına bakılırsa- tüzel ve idari yolların devlet tarafınca oluşturulmasıyla da yerine getirilebilir. Bu bağlamda kimi durumlarda disiplin soruşturması ile dahi devletin aydınlatma yükümlülüğünün yerine getirilmesi mümkün olabilir (Ali Çığır, B. No: 2015/19298, 8/5/2019, § 34).
49. Kişinin maddi ve manevi varlığını muhafaza hakkı kapsamında yerine getirmek zorunda olduğu yol yükümlülüklerinin somut olayda yerine getirilip getirilmediğinin objektif bir biçimde kıymetlendirilmesi için ilgili anayasal kurallar bağlamında derece mahkemelerinin kendilerine tanınmış takdir yetkileri çerçevesinde hareket edip etmediklerinin denetlenmesi gerekir. Bu bağlamda müdahaleyi haklı göstermek için öne sürülen münasebetlerin ilgili ve kâfi olup olmadığı incelenmelidir (Murat Atılgan, B. No: 2013/9047, 7/5/2015 § 44).
ii. İlkelerin Olaya Uygulanması
50. Somut olayda müracaatçı hakkında 2008 yılında düzenlenen sicil raporunun kanaat kısmına 1. sicil amiri “Yalan ve iftira atma, dedikodu ve kin v.b huyları var, müstakil idarecilik yapamaz.“, 3. sicil amiri, “Müstakil idarecilik yapması uygun değildir. Temsil yeteneği yoktur. Palavra söyler, iftira atar.” formundaki kanaatlerini yazmıştır. Anılan sicil raporunun Mahkeme tarafınca iptal edilmesi üzerine müracaatçı bu kere belirtilen tabirler niçiniyle gurur ve prestijinin ziyan gördüğünü belirterek tam yargı davası açmıştır. Müracaatçının gerçekleştiğini öne sürdüğü olayın kişinin gurur ve prestijini zedeleyebilecek nitelikte olduğu açıktır. ötürüsıyla hadisede devletin tesirli yargısal sistem kurma, bu yolla caydırıcılığı sağlayacak ve müracaatçının manevi ziyanlarını giderecek biçimde uygun yargısal reaksiyon verme yükümlülüğünün doğduğundan kelam edilebilir.
51. Sicil raporunun kamu nazaranvlisinin mesleksel ehliyetini ve mesleksel gelişmenini tespite yönelik resmi bir doküman niteliğinde olduğu söylenebilir. Bu nitelikteki bir dokümanda yer alacak değerlendirmenin de evvela kişinin mesleksel ehliyetine ve gelişmenine ait olması ve değerlendirmelerin mümkünse somut datalara dayandırılması, bunun yanında kişilik haklarını zedelemeyecek biçimde olması elzemdir. Bilakis bir uygulamanın kişinin mesleksel hayatına, maddi ve manevi varlığına ait olumsuz tesirler doğurması mümkündür. Bu bağlamda sicil raporunun gayesine uygun kullanılmasının, bu durumunun yaratacağı olumsuz tesirlerden kamu bakılırsavlisinin korunması ile doğmuş ziyanların giderilmesinin kişinin maddi ve manevi varlığının korunması bağlamında devletin olumlu yükümlüğünün gereği olduğu söylenebilir. Bu yükümlülüğün yerine getirilmesinin kamu hizmetinin aktif bir biçimde yürütülmesini sağlamak yanında kamu nazaranvlisinin temel hak ve özgürlüklerinin korunmasına da hizmet edeceği açıktır.
52. Buna karşın Mahkeme, sicil raporunda yer alan sözlerin müracaatçının mesleksel gelişimi ve ehliyetiyle ilgisi olup olmadığı, hangi emele ulaşılmak için yazıldığı, amaçlananın kişilik haklarını en az etkileyecek biçimde elde edilmesinin mümkün olup olmadığı konularına yönelik bir kıymetlendirme yapmamıştır. Bunun yanında sicil raporunun iptal edildiği periyoda kadar sonuçlarını doğurduğu, bu niçinle içeriğindeki tabirlerin müracaatçının onur ve prestijini zedeleyip zedelemediği istikametinde bir araştırma yapılmasına pürüz bir durumun bulunmadığı kararına varılmıştır. Sonuç olarak müracaatçının, sicil raporuna yazılan sözlerin onur ve prestiji zedeleyici nitelikte olduğunu, hakaret ve iftira niteliğinde bulunduğunu ileri sürmesine rağmen derece mahkemesi tarafınca kelam konusu sözlerin araştırılmasına yönelik adımların atılmadığı ve kararda kelam konusu argümanlara yönelik hiç bir münasebete yer verilmediği anlaşılmaktadır. Bu durumda yargısal makamlarca bu değerlendirmelerin yapılmaması niçiniyle kişinin maddi ve manevi varlığını müdafaa ve geliştirme hakkı bakımından müspet yükümlülüklerin ihlal edildiği kararına ulaşılmaktadır.
53. Açıklanan münasebetlerle Anayasa’nın 17. unsurunda teminat altına alınan kişinin maddi ve manevi varlığını muhafaza hakkının ihlal edildiğine karar verilmesi gerekir.
C. Giderim Yönünden
54. Müracaatçı, yargılamanın yenilenmesi ile makul müddette yargılanma hakkının ihlal edildiği sebebi öne sürülerek 2.000 TL, kişinin maddi ve manevi varlığının korunması ve geliştirilmesi hakkının ihlal edildiği nedeni öne sürülerek 2.000 TL manevi tazminat, 2.265,10 TL maddi tazminat talebinde bulunmuştur.
55. Tespit edilen ihlalin ve sonuçlarının ortadan kaldırılmasına ait adap ve asıllar 30/3/2011 tarihindeki ve 6216 sayılı Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Adapları Hakkında Kanun’un 50. unsurunda yer almaktadır.
56. Kişinin maddi ve manevi varlığının korunması ve geliştirilmesi hakkı kapsamında tespit edilen hak ihlalinin sonuçlarının ortadan kaldırılması için bir daha yargılamayapılmasında hukuksal fayda bulunmaktadır. Bu kapsamda sonucun gönderildiği yargımercilerince yapılması gereken iş, bir daha yargılamaişlemlerini başlatmak ve Anayasa Mahkemesini ihlal kararına ulaştıran niçinleri gideren, ihlal sonucunda belirtilen unsurlara uygun yeni bir karar vermektir (6216 sayılı Kanun’un 50. hususunun (2) numaralı fıkrasında düzenlenen ferdi müracaata mahsus bir daha yargılama kurumunun özelliklerine ait kapsamlı açıklamalar için bkz. Mehmet Doğan [GK], B. No: 2014/8875, 7/6/2018, §§ 54-60; Aligül Alkaya ve öbürleri (2), B. No: 2016/12506, 7/11/2019, §§ 53-60, 66; Kadri Enis Berberoğlu (3) [GK], B. No: 2020/32949, 21/1/2021, §§ 93-100).
57. Öte yandan makul müddette yargılanma hakkının ihlalin niteliği ve talep dikkate alınarak müracaatçının manevi tazminat talebinin kabulü ile 2.000 TL manevi tazminatın müracaatçıya ödenmesi gerektiği kararına ulaşılmıştır. Müracaatçının öbür tazminat taleplerinin reddine karar verilmesi gerektiği kanaatine varılmıştır.
VI. HÜKÜM
Açıklanan münasebetlerle;
A. Müracaatın niteliği gereği kamuya açık dokümanlarda müracaatçının kimliğinin RESEN BÂTIN TUTULMASINA,
B. 1. Makul müddette yargılanma hakkının ihlal edildiğine ait argümanın KABUL EDİLEBİLİR OLDUĞUNA,
2. Kişinin maddi ve manevi varlığını müdafaa hakkının ihlal edildiğine ait tezin KABUL EDİLEBİLİR OLDUĞUNA,
C. 1. Anayasa’nın 36. unsurunda garanti altına alınan adil yargılanma hakkı kapsamındaki makul müddette yargılanma hakkının İHLAL EDİLDİĞİNE,
2. Anayasa’nın 17. unsurunda garanti altına alınan kişinin maddi ve manevi varlığını müdafaa hakkının İHLAL EDİLDİĞİNE,
D. sonucun bir meselain kişinin maddi ve manevi varlığının korunması ve geliştirilmesi hakkına yönelik ihlalin sonuçlarının ortadan kaldırılması için bir daha yargılama yapılmak üzere Yozgat Yönetim Mahkemesine (E.2015/932, K.2015/1009) GÖNDERİLMESİNE,
E. Müracaatçıya makul müddette yargılanma hakkının ihlal edildiğine karar verilmesi niçiniyle net 2.000 TL manevi tazminatın ÖDENMESİNE, tazminata ait başka taleplerin REDDİNE,
F. 294,70 TL harçtan ibaret yargılama sarfiyatının müracaatçıya ÖDENMESİNE,
G. Ödemelerin sonucun bildirimini takiben müracaatçının Hazine ve Maliye Bakanlığına müracaat tarihinden itibaren dört ay ortasında yapılmasına, ödemede gecikme olması halinde bu mühletin bitmiş olduği tarihten ödeme tarihine kadar geçen mühlet için yasal FAİZ UYGULANMASINA,
H. sonucun bir meselain bilgi için Adalet Bakanlığına GÖNDERİLMESİNE 23/11/2022 tarihinde OYBİRLİĞİYLE karar verildi.
TÜRKİYE CUMHURİYETİ
ANAYASA MAHKEMESİ
İKİNCİ BÖLÜM
KARAR
R.E. BAŞVURUSU
(Başvuru Numarası: 2018/36513)
Karar Tarihi: 23/11/2022
R.G. Tarih ve Sayı: 25/1/2023 – 32084
İKİNCİ BÖLÜM
KARAR
RESEN KAPALILIK KARARI VERİLDİ
Başkan
:
Kadir ÖZKAYA
Üyeler
:
Engin YILDIRIM
M. Emin KUZ
Basri BAĞCI
Kenan YAŞAR
Raportör
:
Ferhat YILDIZ
Başvurucu
:
R.E.
I. BAŞVURUNUN KONUSU
1. Müracaat; kamu nazaranvlisi olan müracaatçı hakkında düzenlenen sicil raporunun kanaat kısmına yazılan gurur ve prestijini zedeleyen sözler niçiniyle kişinin maddi ve manevi varlığını muhafaza ve geliştirme hakkının, buna ait açılan tam yargı davasının uzun sürmesi niçiniyle makul müddette yargılanma hakkının ihlal edildiği savlarına ilişkindir.
II. BAŞVURU SÜRECİ
2. Müracaat 6/12/2018 tarihinde yapılmıştır.
3. Kurul, müracaatın kabul edilebilirlik incelemesinin Kısım tarafınca yapılmasına karar vermiştir.
4. Müracaat evraklarının bir örneği bilgi için Adalet Bakanlığına gönderilmiştir. Bakanlık, görüşünü bildirmiştir. Müracaatçı, Bakanlığın görüşüne karşı beyanda bulunmuştur.
III. OLAY VE OLGULAR
5. Müracaat formu ve eklerinde söz edildiği formuyla ve Ulusal Yargı Ağı Bilişim Sistemi (UYAP) aracılığıyla erişilen bilgi ve evraklar çerçevesinde olaylar özetle şöylekidir:
6. Müracaatçı, Amasya Defterdarlığı Muhasebe Müdürlüğünde saymanlık müdür yardımcısı olarak bakılırsav yapmaktadır. Müracaatçının Kırşehir Sıhhat Kurumları 2 No.lu Döner Sermayede saymanlık müdür yardımcısı olarak nazaranv yaptığı periyotta hakkında düzenlenen sicil notunun Yozgat Yönetim Mahkemesince (Mahkeme) 2010 yılında iptaline karar verilmiştir. Kararda; müracaatçı hakkında düzenlenen 2008 yılı sicil raporunda 1. sicil amirinin “Yalan ve iftira atma, dedikodu ve kin v.b huyları var, müstakil idarecilik yapamaz.“, 3. sicil amirinin “Müstakil idarecilik yapması uygun değildir. Temsil yeteneği yoktur. Palavra söyler, iftira atar.” biçiminde tabirlere yer verdiği, sicil amirleri ile işçi içinde geçen ve disiplin cezasına mevzu olan olayların lakin sicilin ilgili hanelerini etkileyebileceği belirtilmiştir.
7. Müracaatçı, anılan sicil raporunun kanaat kısmında yer alan sözlerin kişilik haklarına ziyan verdiğini belirterek tam yargı davası açmıştır. Mahkeme davayı kısmen kabul etmiş ve müracaatçıya 1.000 TL manevi tazminat ödenmesine oyfazlacaluğuyla karar vermiştir. Kararda; resmi bir evrak olan sicil raporlarına sicil amirleri tarafınca yer verilecek görüş ve değerlendirmenin keyfilik içermemesi gerektiği, müracaatçı hakkında konusu cürüm oluşturan lakin hiç bir disiplin süreci dahi yapılmayan bir hususta (iftira atma) sicil raporunda rastgele bir somut bilgi ve evraka dayanmayan sözlere yer verildiği vurgulanmıştır. Sonuç olarak anılan bu tabirlere yer verilmek suretiyle müracaatçının hukuken korunması gereken erdem ve haysiyetinin ihlal edilerek hizmet kusuru işlendiği belirtilmiştir.
8. Anılan karar davalı yönetim tarafınca temyiz edilmiştir. Danıştay Beşinci Dairesince sonucun oyoldukcaluğuyla bozulmasına hükmedilmiştir. Kararda, sicil amirinin müşahedelerine bakılırsa yaptığı kıymetlendirme kararı oluşan kanaati sicil raporuna yazmasının manevi tazminata hükmedilmesini gerektirmediği belirtilerek dava konusu süreçte hukuka terslik bulunmadığı tabir edilmiştir.
9. Bozma daha sonrasında belgeyi bir daha ele alan Mahkeme, bozma ilamındaki münasebetleri bir dahaleyerek davanın reddine karar vermiştir. Temyiz incelemesini gerçekleştiren Danıştay İkinci Dairesi (Daire) sonucun onanmasına oyfazlacaluğuyla karar vermiştir. Karşıoy öne sürülen nedeninde; resmi bir evrak olan sicil raporlarına sicil amirleri tarafınca yer verilecek görüş ve değerlendirmenin keyfilik içermemesi gerektiği, sicil raporunda konusu cürüm teşkil eden lakin hiç bir disiplin süreci dahi yapılmayan bir mevzuda rastgele bir somut bilgi ve evraka dayanmayan tabirlere yer verilmek suretiyle müracaatçının erdem ve haysiyetinin ihlal edilerek hizmet kusuru işlendiği belirtilmiştir.
10. Son olarak Daire, müracaatçının karar düzeltme talebinin reddine 4/10/2018 tarihinde oybirliğiyle kesin olarak karar vermiştir. Kesin karar müracaatçıya 7/11/2018 tarihinde bildirim edilmiştir.
IV. İLGİLİ HUKUK
11. 11/1/2011 tarihindeki ve 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu’nun 49. hususu şu biçimdedir:
“Kusurlu ve hukuka muhalif bir fiille diğerine ziyan veren, bu ziyanı gidermekle yükümlüdür.
Zarar verici fiili yasaklayan bir hukuk kuralı bulunmasa bile, ahlaka ters bir fiille diğerine taammüden ziyan veren de, bu ziyanı gidermekle yükümlüdür.”
12. 12/1/2011 tarihindeki ve 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun “Usul iktisadı ilkesi” kenar başlıklı 30. unsuru şu biçimdedir:
“(1)Hakim, yargılamanın makul müddet ortasında ve nizamlı bir formda yürütülmesini ve gereksiz masraf yapılmamasını sağlamakla yükümlüdür.”
13. 14/7/1965 tarihindeki ve 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nun müracaata husus sicil raporunun düzenlendiği tarihte yürürlükte bulunan ”Sicil dosyası” kenarbaşlıklı 110. unsuru şöylekidir:
“Her Devlet memurunun bir sicil belgesi bulunur. Sicil amirleri tarafınca düzenlenecek sicil raporları ile var ise müfettişler tarafınca verilen denetleme raporları ve memurların mal beyannameleri sicil evraklarına temalır”
14. 657 sayılı Kanun’un müracaata bahis sicil raporunun düzenlendiği tarihte yürürlükte bulunan ”Özlük ve sicil belgesinin önemi” kenarbaşlıklı 111. hususu şu biçimdedir:
“Devlet memurlarının ehliyetlerinin tesbitinde, kademe ilerlemelerinde, derece yükselmelerinde, emekliye çıkarma yahut hizmetle münasebetlerinin kesilmesinde özlük ve sicil belgeleri en önemli destektir.”
15. 657 sayılı Kanun’un müracaata mevzu sicil raporunun düzenlendiği tarihte yürürlükte bulunan ”Sicil raporlarında belirtilecek hususlar” kenarbaşlıklı 113. unsuru şu biçimdedir:
“Sicil amirleri, muhakkak vakit içinderda düzenliyecekleri sicil raporlarında, memurların liyakat derecesini not temeline bakılırsa değerlendirerek tesbit ederler.”
16. 657 sayılı Kanun’un müracaata mevzu sicil raporunun düzenlendiği tarihte yürürlükte bulunan ”Sicil raporlarının doldurulması” kenarbaşlıklı 115. unsuru şöylekidir:
“Sicil amirleri maiyetlerindeki memurların sicil raporları ile birlikte, bunların genel durum ve davranışları bakımından da olumlu ve olumsuz nitelikleri, kusur ve eksiklikleri hakkında mütalaalarını bildirirler.”
17. 657 sayılı Kanun’un müracaata husus sicil raporunun düzenlendiği tarihte yürürlükte bulunan ”Sicil yönetmeliği” kenarbaşlıklı 121. hususu şu biçimdedir:
“Devlet memurunun mesleksel ehliyetinin tesbiti emeli ile sicilinde bulunacak bilgiler, ayrılış sicilinin verileceği haller, sicil raporlarının hali, taşıyacağı sorular, düzenleme vakti, uygulanacak not yordamı ve bunların derecelendirilmesi, koruma ile nazaranvli makamlara dair temeller ile itiraz ve bunu inceleyecek merciler; Vali ve Kaymakamların hangi memurların birinci, ikinci ve üçüncü sicil amirleri olduğu, hangi memurlar hakkında da ek sicil raporu verecekleri ve öteki konular genel yönetmelikle düzenlenir.”
18. Müracaata bahis sicil raporunun düzenlendiği tarihte yürürlükte bulunan, 18/10/1986 tarihindeki ve 19255 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Devlet Memurları Sicil Yönetmeliği’nin (Sicil Yönetmeliği) ”Deyimler” kenarbaşlıklı 3. unsurunun ilgili kısmı şu biçimdedir:
“a) Sicil Raporu: Sicil amirlerinin, mesleksel ehliyetin belirlenmesini sağlayan soruları not yordamıyla, kişiselyetle ilgili bahisleri mütalaa formunda kıymetlendirerek memurların mesleksel ehliyetleriyle şahsî meziyet ve kusurlarını belirledikleri bu Yönetmeliğe ekli formu,
…”
19. Sicil Yönetmeliği’nin ”Sicil dosyası” kenarbaşlıklı 7. unsuru şu biçimdedir:
“Her Devlet memurunun bir sicil evrakı bulunur. Sicil evraklarına sicil amirlerince düzenlenen saklı sicil raporları ile var ise müfettişler tarafınca verilen denetleme raporları, mal beyannameleri, vali ve kaymakamlarca düzenlenen ek sicil raporları temalır.”
20. Sicil Yönetmeliği’nin ”Özlük ve sicil evrakının önemi” kenarbaşlıklı 10. unsuru şu biçimdedir:
“Devlet Memurlarının ehliyetlerinin tespitinde, kademe ilerlemelerinde, derece yükselmelerinde, emekliye çıkarma yahut hizmetle münasebetlerinin kesilmesinde özlük ve sicil evrakları esas destektir. Kurum değiştiren memurların özlük ve sicil evrakları yeni kurumlarına eksiksiz olarak gönderilir.”
21. Sicil Yönetmeliği’nin ”Memurların genel durum ve davranışlarının değerlendirilmesi’ kenarbaşlıklı 17. unsuru şu biçimdedir:
“Sicil amirleri sicil raporunu doldurdukları her memuru;
a) Dış görünüşü (Kılık, kıyafet),
b) Zeka derecesi ve kavrayış kabiliyeti,
c) Azim ve sebatkarlık, dürüstlük, sır saklamada güvenirlilik ve beşeri münasebetlerdeki başarısı,
d) Alkol, kumar, vb. alışkanlıkları memuriyetle bağdaşmayacak ölçüde sürdürme üzere halleri,
e) Sağlam olmama, ferdî menfaatlerini çok ölçüde düşünme, palavra söyleme, dedikodu yapma, kıskançlık, kin tutma üzere makûs huy ve davranışları,
(Değişik: 25/9/1989 – 89/14578 K.) Bakımından genel bir değerlendirmeye tabi meblağlar. Sicil devrinde edinilen bilgi ve müşahadelerden yararlanılarak yapılacak kıymetlendirme neticelerina bakılırsa memurların olumlu ve olumsuz tarafları, kusur ve noksanları hakkındaki fikirler sicil raporunun kişiselyet kıymetlendirilmesine ilişkin kısmına başka, farklı açık ve gereğine bakılırsa kısa yahut teferruatlı olarak yazılır. Sicil amirlerinin memurların genel durum ve davranışları hakkındaki kanıları, not takdirlerinde dikkate alınır.”
22. Sicil Yönetmeliği’nin ”Sicil amirinin sorumlulukları” kenarbaşlıklı 19. unsuru şöylekidir:
“Sicil amirleri sicil raporlarını itinalı, hakikat ve tarafsız bir biçimde düzenlerken; Devlete sadakat ve bağlılığı, memuriyet sıfatının gerektirdiği gurur ve prestij ile hizmetlerin hızlı ve ekonomik bir biçimde yürütülmesini; emniyetli ve yetenekli memurların yükselmelerini, başkalarının ise kamu hizmetlerinden uzaklaştırılmaları gerektiğini temel alır. Sicil amirlerinin maiyetlerinde çalışan memurları değerlendirmedeki muvaffakiyetleri üst sicil amirleri tarafınca kendisinin değerlendirilmesinde de dikkate alınır. Garez yahut özel emelle sicil raporlarını gerçeğe muhalif doldurdukları anlaşılan sicil amirlerinin cezai sorumlulukları gizlidir.”
V. İNCELEME VE GEREKÇE
23. Anayasa Mahkemesinin 23/11/2022 tarihinde yapmış olduğu görüşmede müracaat incelenip gereği düşünüldü:
A. Makul Müddette Yargılanma Hakkının İhlal Edildiğine Ait İddia
1. Başvurucunun Argümanları ve Bakanlık Görüşü
24. Müracaatçı, yargılamanın epey uzun sürmesi niçiniyle makul müddette yargılanma hakkının ihlal edildiğini argüman etmiştir.
25. Bakanlık görüşünde; yapılacak incelemede müracaatçının tavrının, davanın karmaşıklığının, toplanması ve kıymetlendirilmesi gereken kanıtların çeşitliliğinin, kapsamının ve içeriğinin, olağanüstü hal ve pandemi şartları ile somut olayın kendine has şartlarının gözönünde bulundurulması gerektiği söz edilmiştir.
2. Değerlendirme
26. Anayasa’nın 36. unsurunun birinci fıkrası şöylekidir:
“Herkes, yasal vasıta ve yollardan yaralanmak suretiyle yargı mercileri önünde davacı yahut davalı olarak sav ve savunma ile adil yargılanma hakkına sahiptir.”
27. Müracaatçının yargılamanın uzun sürdüğüne ait şikayetinin Anayasa’nın 36. hususunda garanti altına alınan makul müddette yargılanma hakkı kapsamında incelenmesi gerekir.
a. Kabul Edilebilirlik Yönünden
28. Açıkça destekten mahrum olmadığı ve kabul edilemezliğine karar verilmesini gerektirecek öbür bir niye de bulunmadığı anlaşılan makul müddette yargılanma hakkının ihlal edildiğine ait tezin kabul edilebilir olduğuna karar verilmesi gerekir.
b. Esas Yönünden
29. Uygar hak ve yükümlülüklerle ilgili uyuşmazlıklara ait idari yargılamanın müddeti tespit edilirken müddetin başlangıç tarihi olarak davanın ikame edildiği tarih; mühletin bitmiş olduği tarih olarak -çoğu vakit icra kademesini da kapsayacak biçimde- yargılamanın bitmiş olduği, yargılaması devam eden davalar tarafından ise Anayasa Mahkemesinin makul müddette yargılanma hakkının ihlal edildiğine ait şikayetle ilgili sonucunı verdiği tarih temel alınır (Selahattin Akyıl, B. No: 2012/1198, 7/11/2013, §§ 45, 47).
30. Uygar hak ve yükümlülüklerle ilgili uyuşmazlıklara ait idari yargılama müddetinin makul olup olmadığı değerlendirilirken yargılamanın karmaşıklığı ve kaç dereceli olduğu, tarafların ve ilgili makamların yargılama sürecindeki tavrı ve müracaatçının yargılamanın hızla sonuçlandırılmasındaki menfaatinin niteliği üzere konular dikkate alınır (Selahattin Akyıl, § 41).
31. Somut müracaat açısından mühletin başladığı tarih, tam yargı davasının açıldığı 18/4/2011’dir. Mühletin bitiş tarihi ise sonucun katılaştığı 4/10/2018’dir.
32. Anılan unsurlar ve Anayasa Mahkemesinin emsal müracaatlarda verdiği kararlar dikkate alındığında müracaata husus hadisedeki 7 yıl 5 ay 16 günlük yargılama mühletinin makul olmadığı kararına varmak gerekir.
33. Açıklanan münasebetlerle müracaatçının Anayasa’nın 36. unsurunda garanti altına alınan makul müddette yargılanma hakkının ihlal edildiğine karar verilmesi gerekir.
B. Kişinin Maddi ve Manevi Varlığını Müdafaa Hakkının İhlal Edildiğine Ait İddia
1. Başvurucunun Tezleri ve Bakanlık Görüşü
34. Müracaatçı, sicil raporunun kanaat raporunda kendisinin erdem ve prestijini zedeleyen sözlere yer verilmesi niçiniyle kişinin maddi ve manevi varlığını müdafaa ve geliştirme hakkının ihlal edildiğini ileri sürmüştür.
35. Bakanlık görüşünde; müracaata husus sicil raporunun iptal edildiği, yönetim tarafınca dikkate alınmadığı, ayrıyeten 2011 yılından itibaren kamu vazifelileri hakkında sicil raporu düzenlenmesi uygulamasının ortadan kaldırıldığı, bu niçinle müracaatçının mağdur sıfatının olup olmadığının Anayasa Mahkemesince kıymetlendirilmesi gerektiği belirtilmiştir. İşin aslının incelenmesi durumunda ise Anayasa Mahkemesince Hazine ve Maliye Bakanlığı İşçi Genel Müdürlüğünden temin edilen görüş ve ilgili evrakların müracaatçının şikayetine ait olarak yapılacak incelemede dikkate alınması gerektiği vurgulanmıştır.
36. Müracaatçı; Bakanlık görüşüne karşı karşılık dilekçesinde, ferdî müracaat formundaki savlarının yanında müracaat konusu sicil raporlarının çabucak sonrasındaki mesleksel yaşantısını da olumsuz etkilediğini ileri sürmüştür.
2. Değerlendirme
37. Anayasa’nın argümanın değerlendirilmesinde destek alınacak “Kişinin dokunulmazlığı, maddi ve manevi varlığı” kenar başlıklı17. hususunun birinci ve üçüncü fıkraları şöylekidir:
“Herkes, yaşama, maddi ve manevi varlığını muhafaza ve geliştirme hakkına sahiptir.
…
Kimseye azap ve eziyet yapılamaz; kimse insan haysiyetiyle bağdaşmayan bir cezaya yahut muameleye tabi tutulamaz.”
38. Anayasa Mahkemesi, olayların müracaatçı tarafınca yapılan türel nitelendirmesi ile bağlı olmayıp olay ve olguların tüzel tavsifini kendisi takdir eder (Tahir Canan, B. No: 2012/969, 18/9/2013, § 16).
39. Anayasa’nın 17. unsurunun üçüncü fıkrasında kimseye işkence, eziyet yapılamayacağı ve kimsenin insan haysiyetiyle bağdaşmayan muamele ve cezaya tabi tutulamayacağı garanti altına alınmıştır. Belirtilen düzenlemede yer alan sözler içinde bir yoğunluk farkı bulunmakta olup kişinin maddi ve manevi varlığının bütünlüğüne en ağır biçimde ziyan veren muamelelerin işkence, bu düzeye varmayan lakin bir daha de bedende ziyan ya da ağır fizikî yahut ruhsal ızdırap veren insanlık dışı muamelelerin eziyet, küçük düşürücü ve alçaltıcı nitelikteki daha yavaşça muamelelerin ise insan haysiyetiyle bağdaşmayan muamele yahut ceza olarak belirlenmesi mümkündür (Tahir Canan, § 22).
40. Lakin bir hareketin Anayasa’nın 17. unsurunun üçüncü fıkrasının kapsamına girebilmesi için taban bir tartı eşiğine ulaşmış olması gerekir. Bu minimum eşiğin aşılıp aşılmadığının belirlenmesinde her somut olayın özellikleri dikkate alınarak bir kıymetlendirme yapılması temeldir. Bu bağlamda muamelenin mühleti, fizikî ve manevi tesirleri ile mağdurun cinsiyeti, yaşı ve sıhhat durumu üzere faktörler değer taşımaktadır (Tahir Canan, § 23). Somut hadisedeki datalar ışığında, belirtilen tartı eşiğinin altında kalan muamele ve hareketlerin ise başka haklar kapsamında kıymetlendirilmesi mümkündür.
41. Bu tespitlerden de anlaşılacağı üzere tabiatı gereği cezaların yahut olumsuz hareket ve hareketler ile olumsuz hayat tecrübelerinin kişinin fizikî ve ruhsal kıymetlerini etkilemesi ve şahısta gerilim, ıstırap ve sair olumsuz tezahürlere yol açması, bu tesirleri açısından bilhassa küçük düşürücü muamele kavramını çağrıştırması mümkündür. tıpkı vakitte bu aksiyonların Anayasa’nın 17. hususu manasında azap, eziyet yahut haysiyetle bağdaşmayan muamele yahut ceza olarak nitelendirilebilmesi için mağdurun subjektif niteliklerinin yanı sıra muamelenin uygulanış biçimi ve metodu ile bilhassa meydana getirdiği fizikî ve ruhsal tesirler açısından değerli bir tartıya ulaşmış olması gerekmektedir (Işıl Yaykır, B. No: 2013/2284, 15/4/2014, § 35).
42. Belirtilen tespitler ışığında somut olay incelendiğinde müracaatçının argüman ettiği hareketlerin kendisi üzerinde fizikî ve ruhsal tesirleri olması mümkün olmakla bir arada ileri sürdüğü muamelenin meydana getirdiği fizikî ve ruhsal tesirler açısından Anayasa’nın 17. unsurunun üçüncü fıkrası kapsamında kıymetlendirilmesi için gerekli olan taban eşiği aştığı söylenemez. Bu niçinle müracaatçının kişilik haklarının zedelendiği biçiminde özetlenebilecek şikayetlerinin gurur ve prestijin korunması hakkı bağlamında, Anayasa’nın 17. unsurunun birinci fıkrasında yer alan kişinin maddi ve manevi varlığını muhafaza hakkı kapsamında kıymetlendirilmesi uygun görülmüştür.
a. Kabul Edilebilirlik Yönünden
43. Açıkça destekten mahrum olmadığı ve kabul edilemezliğine karar verilmesini gerektirecek öteki bir niye de bulunmadığı anlaşılan kişinin gurur ve prestijinin korunması hakkının ihlal edildiğine ait savın kabul edilebilir olduğuna karar verilmesi gerekir.
b. Esas Yönünden
i. Genel İlkeler
44. Bireyin onur ve prestiji, şahsi kimliğinin ve manevi bütünlüğünün bir kesimini oluşturur ve Anayasa’nın 17. hususunun birinci fıkrasının muhafazasından faydalanır. Devlet, bireyin onur ve prestijine keyfi olarak müdahale etmemek ve üçüncü şahısların taarruzlarını önlemekle yükümlüdür (Nilgün Halloran, B. No: 2012/1184, 16/7/2014,§ 41; Adnan Oktar (3), B. No: 2013/1123, 2/10/2013, § 33; D.Ö., B. No: 2014/1291, 13/10/2016, § 48).
45. Kişinin maddi ve manevi varlığını müdafaa hakkı Anayasa’nın 5. hususuyla bir arada değerlendirildiğinde devlete müspet ve negatif ödevler yükler (Serpil Kerimoğlu ve diğerleri, B. No: 2012/752, 17/9/2013, §§ 50, 51). Kelam konusu müspet yükümlülükler, bireyler ortası münasebetler alanında olsa da belirtilen haklara saygıyı sağlamaya yönelik önlemlerin alınmasını zarurî kılar (Marcus Frank Cerny [GK], B. No: 2013/5126, 2/7/2015, §§ 36, 40).
46. Devletin kelam konusu müspet yükümlülüğü tesirli sistemler kurmak, bu kapsamda gerekli adaba ait teminatları sunan yargısal prosedürleri sağlamak, bu suretle yargısal ve idari makamların bireylerin yönetim ve özel bireylerle olan uyuşmazlıklarında tesirli ve adil bir karar vermelerini temin etmek sorumluluğunu da içermektedir (Semra Özel Üner, B. No: 2014/12009, 26/10/2016, § 36).
47. Kişinin maddi ve manevi varlığını muhafaza hakkına yönelik müdahaleler bakımından tesirli yargısal sistem kurma yükümlülüğü evvela müdahale teşkil eden hareket ve olayın gerçekleşme şartlarının tüm taraflarıyla açıklığa kavuşturulmasını kapsamaktadır. Ayrıyeten olayın şartları açıklığa kavuşturulduktan daha sonra kişinin maddi ve manevi varlığını müdafaa hakkı kapsamında onur ve prestijine yönelik fiillerle ilgili olarak sorumluluğu tespit edilen şahıslara yönelik olarak caydırıcılığı sağlayacak uygun yargısal reaksiyon verilmelidir (Ü.B.K, B. No: 2015/2536, 4/7/2019, § 70).
48. Devletin olumlu yükümlülüğünün bir kesimi olarak yol yükümlülüğü bulunmaktadır. Bu manada evvela devlet, uyuşmazlıkların tahliline ait tesirli yargısal sistem kurma yükümlülüğünü yerine getirmelidir. Kelam konusu müspet yükümlülük; olayın meydana gelme formu ile tesiri, tartısı ve sonuçları bakımından yapılacak değerlendirmelere ve olayın kim tarafınca nasıl gerçekleştirildiği konusunda aydınlatılmasını gerekli kılar. Fakat bu yükümlülük, her durumda ceza soruşturması/yargılaması yapılması mecburiliği içermez. Gerçekten yargısal sistem kurma yükümlülüğü -olayın şartlarına bakılırsa- tüzel ve idari yolların devlet tarafınca oluşturulmasıyla da yerine getirilebilir. Bu bağlamda kimi durumlarda disiplin soruşturması ile dahi devletin aydınlatma yükümlülüğünün yerine getirilmesi mümkün olabilir (Ali Çığır, B. No: 2015/19298, 8/5/2019, § 34).
49. Kişinin maddi ve manevi varlığını muhafaza hakkı kapsamında yerine getirmek zorunda olduğu yol yükümlülüklerinin somut olayda yerine getirilip getirilmediğinin objektif bir biçimde kıymetlendirilmesi için ilgili anayasal kurallar bağlamında derece mahkemelerinin kendilerine tanınmış takdir yetkileri çerçevesinde hareket edip etmediklerinin denetlenmesi gerekir. Bu bağlamda müdahaleyi haklı göstermek için öne sürülen münasebetlerin ilgili ve kâfi olup olmadığı incelenmelidir (Murat Atılgan, B. No: 2013/9047, 7/5/2015 § 44).
ii. İlkelerin Olaya Uygulanması
50. Somut olayda müracaatçı hakkında 2008 yılında düzenlenen sicil raporunun kanaat kısmına 1. sicil amiri “Yalan ve iftira atma, dedikodu ve kin v.b huyları var, müstakil idarecilik yapamaz.“, 3. sicil amiri, “Müstakil idarecilik yapması uygun değildir. Temsil yeteneği yoktur. Palavra söyler, iftira atar.” formundaki kanaatlerini yazmıştır. Anılan sicil raporunun Mahkeme tarafınca iptal edilmesi üzerine müracaatçı bu kere belirtilen tabirler niçiniyle gurur ve prestijinin ziyan gördüğünü belirterek tam yargı davası açmıştır. Müracaatçının gerçekleştiğini öne sürdüğü olayın kişinin gurur ve prestijini zedeleyebilecek nitelikte olduğu açıktır. ötürüsıyla hadisede devletin tesirli yargısal sistem kurma, bu yolla caydırıcılığı sağlayacak ve müracaatçının manevi ziyanlarını giderecek biçimde uygun yargısal reaksiyon verme yükümlülüğünün doğduğundan kelam edilebilir.
51. Sicil raporunun kamu nazaranvlisinin mesleksel ehliyetini ve mesleksel gelişmenini tespite yönelik resmi bir doküman niteliğinde olduğu söylenebilir. Bu nitelikteki bir dokümanda yer alacak değerlendirmenin de evvela kişinin mesleksel ehliyetine ve gelişmenine ait olması ve değerlendirmelerin mümkünse somut datalara dayandırılması, bunun yanında kişilik haklarını zedelemeyecek biçimde olması elzemdir. Bilakis bir uygulamanın kişinin mesleksel hayatına, maddi ve manevi varlığına ait olumsuz tesirler doğurması mümkündür. Bu bağlamda sicil raporunun gayesine uygun kullanılmasının, bu durumunun yaratacağı olumsuz tesirlerden kamu bakılırsavlisinin korunması ile doğmuş ziyanların giderilmesinin kişinin maddi ve manevi varlığının korunması bağlamında devletin olumlu yükümlüğünün gereği olduğu söylenebilir. Bu yükümlülüğün yerine getirilmesinin kamu hizmetinin aktif bir biçimde yürütülmesini sağlamak yanında kamu nazaranvlisinin temel hak ve özgürlüklerinin korunmasına da hizmet edeceği açıktır.
52. Buna karşın Mahkeme, sicil raporunda yer alan sözlerin müracaatçının mesleksel gelişimi ve ehliyetiyle ilgisi olup olmadığı, hangi emele ulaşılmak için yazıldığı, amaçlananın kişilik haklarını en az etkileyecek biçimde elde edilmesinin mümkün olup olmadığı konularına yönelik bir kıymetlendirme yapmamıştır. Bunun yanında sicil raporunun iptal edildiği periyoda kadar sonuçlarını doğurduğu, bu niçinle içeriğindeki tabirlerin müracaatçının onur ve prestijini zedeleyip zedelemediği istikametinde bir araştırma yapılmasına pürüz bir durumun bulunmadığı kararına varılmıştır. Sonuç olarak müracaatçının, sicil raporuna yazılan sözlerin onur ve prestiji zedeleyici nitelikte olduğunu, hakaret ve iftira niteliğinde bulunduğunu ileri sürmesine rağmen derece mahkemesi tarafınca kelam konusu sözlerin araştırılmasına yönelik adımların atılmadığı ve kararda kelam konusu argümanlara yönelik hiç bir münasebete yer verilmediği anlaşılmaktadır. Bu durumda yargısal makamlarca bu değerlendirmelerin yapılmaması niçiniyle kişinin maddi ve manevi varlığını müdafaa ve geliştirme hakkı bakımından müspet yükümlülüklerin ihlal edildiği kararına ulaşılmaktadır.
53. Açıklanan münasebetlerle Anayasa’nın 17. unsurunda teminat altına alınan kişinin maddi ve manevi varlığını muhafaza hakkının ihlal edildiğine karar verilmesi gerekir.
C. Giderim Yönünden
54. Müracaatçı, yargılamanın yenilenmesi ile makul müddette yargılanma hakkının ihlal edildiği sebebi öne sürülerek 2.000 TL, kişinin maddi ve manevi varlığının korunması ve geliştirilmesi hakkının ihlal edildiği nedeni öne sürülerek 2.000 TL manevi tazminat, 2.265,10 TL maddi tazminat talebinde bulunmuştur.
55. Tespit edilen ihlalin ve sonuçlarının ortadan kaldırılmasına ait adap ve asıllar 30/3/2011 tarihindeki ve 6216 sayılı Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Adapları Hakkında Kanun’un 50. unsurunda yer almaktadır.
56. Kişinin maddi ve manevi varlığının korunması ve geliştirilmesi hakkı kapsamında tespit edilen hak ihlalinin sonuçlarının ortadan kaldırılması için bir daha yargılamayapılmasında hukuksal fayda bulunmaktadır. Bu kapsamda sonucun gönderildiği yargımercilerince yapılması gereken iş, bir daha yargılamaişlemlerini başlatmak ve Anayasa Mahkemesini ihlal kararına ulaştıran niçinleri gideren, ihlal sonucunda belirtilen unsurlara uygun yeni bir karar vermektir (6216 sayılı Kanun’un 50. hususunun (2) numaralı fıkrasında düzenlenen ferdi müracaata mahsus bir daha yargılama kurumunun özelliklerine ait kapsamlı açıklamalar için bkz. Mehmet Doğan [GK], B. No: 2014/8875, 7/6/2018, §§ 54-60; Aligül Alkaya ve öbürleri (2), B. No: 2016/12506, 7/11/2019, §§ 53-60, 66; Kadri Enis Berberoğlu (3) [GK], B. No: 2020/32949, 21/1/2021, §§ 93-100).
57. Öte yandan makul müddette yargılanma hakkının ihlalin niteliği ve talep dikkate alınarak müracaatçının manevi tazminat talebinin kabulü ile 2.000 TL manevi tazminatın müracaatçıya ödenmesi gerektiği kararına ulaşılmıştır. Müracaatçının öbür tazminat taleplerinin reddine karar verilmesi gerektiği kanaatine varılmıştır.
VI. HÜKÜM
Açıklanan münasebetlerle;
A. Müracaatın niteliği gereği kamuya açık dokümanlarda müracaatçının kimliğinin RESEN BÂTIN TUTULMASINA,
B. 1. Makul müddette yargılanma hakkının ihlal edildiğine ait argümanın KABUL EDİLEBİLİR OLDUĞUNA,
2. Kişinin maddi ve manevi varlığını müdafaa hakkının ihlal edildiğine ait tezin KABUL EDİLEBİLİR OLDUĞUNA,
C. 1. Anayasa’nın 36. unsurunda garanti altına alınan adil yargılanma hakkı kapsamındaki makul müddette yargılanma hakkının İHLAL EDİLDİĞİNE,
2. Anayasa’nın 17. unsurunda garanti altına alınan kişinin maddi ve manevi varlığını müdafaa hakkının İHLAL EDİLDİĞİNE,
D. sonucun bir meselain kişinin maddi ve manevi varlığının korunması ve geliştirilmesi hakkına yönelik ihlalin sonuçlarının ortadan kaldırılması için bir daha yargılama yapılmak üzere Yozgat Yönetim Mahkemesine (E.2015/932, K.2015/1009) GÖNDERİLMESİNE,
E. Müracaatçıya makul müddette yargılanma hakkının ihlal edildiğine karar verilmesi niçiniyle net 2.000 TL manevi tazminatın ÖDENMESİNE, tazminata ait başka taleplerin REDDİNE,
F. 294,70 TL harçtan ibaret yargılama sarfiyatının müracaatçıya ÖDENMESİNE,
G. Ödemelerin sonucun bildirimini takiben müracaatçının Hazine ve Maliye Bakanlığına müracaat tarihinden itibaren dört ay ortasında yapılmasına, ödemede gecikme olması halinde bu mühletin bitmiş olduği tarihten ödeme tarihine kadar geçen mühlet için yasal FAİZ UYGULANMASINA,
H. sonucun bir meselain bilgi için Adalet Bakanlığına GÖNDERİLMESİNE 23/11/2022 tarihinde OYBİRLİĞİYLE karar verildi.